Kan of mag je jouw hond nog straffen? En zo ja op welke manier kan je dit best doen? Kan straffen succesvol zijn en toch hond-vriendelijk? In dit artikel geef ik mijn persoonlijke mening als hondengedragsspecialist. Je leert concreet hoe je ongewenst gedrag met succes afleert.
De geschiedenis van honden straffen.
Vroeger werden de meeste honden opgeleid via de dominantietheorie, aan de hand van slipkettingen, pinnenkettingen en correcties zoals rukken aan de leiband of een tik. Dit was toen de normale gang van zaken, omdat men er van uit ging dat dit de enige manier was om een hond in bedwang te houden. Deed je dit niet, dan zou hij jou domineren en dat stond garant voor een reeks problemen. De dominantietheorie is gebaseerd op interacties die wolven onderling tegenover elkaar vertonen. Verschillende onderzoeken (zie ook hier) stellen in vraag of dit vertaald kan worden naar gedrag tussen honden en hond en mens. De hond is immers al lang geen wolf meer en hoe hij omgaat met andere honden, zegt bovendien niet altijd iets over hoe hij met mensen omgaat.
Soms zijn honden bijvoorbeeld bezitterig over hun eten tegenover andere honden, maar niet tegenover mensen. Bovendien is het vanuit wetenschappelijk onderzoek reeds duidelijk geworden dat je hond intimideren en pijnlijk corrigeren, ongewenste bijwerkingen kan veroorzaken zoals agressie of angst.
Van daaruit is de beloningsgerichte stroming voortgevloeid. Hierbij wordt de nadruk gelegd op het belonen van gewenst gedrag. Ongewenst gedrag wordt bestraft door iets aangenaams weg te nemen. De hond krijgt geen tik, duw of ruk aan de leiband, maar verliest iets wat hem dierbaar is. Een voorbeeld: Jouw hond kijkt door de ruit naar voorbijgangers. Plots passeert een vreemde hond en jouw hond begint te blaffen, waarop jij onmiddellijk de gordijn dichttrekt. De hond kan niet langer naar buiten kijken en verliest dus iets door zijn ongewenst gedrag.
Heel recent begint er zich een nieuwe stroming te ontwikkelen. Ik ken de officiële benaming niet, waarschijnlijk bestaat deze zelfs nog niet, maar laten we voor het gemak de naam 'hond-gecentreerde' stroming gebruiken. Uit ervaring merk ik dat sommige hondenprofessionals en hondenbaasjes van mening zijn dat de beloningsgerichte training nog niet voldoende de noden van de hond centraal stelt. Je hond trainen gaat altijd gepaard met een zekere vorm van stress, dit besprak ik reeds in mijn eerder blog artikel over de negatieve effecten van training. Deze stroming lijkt het belangrijk te vinden, dat de hond niet opgelegd wordt om zich aan te passen aan de noden van zijn baas, zelfs niet aan de hand van beloningsgerichte technieken. We moeten in tegendeel een manier vinden om onze levensstijl aan te passen naar de noden van de hond. Ik merk dat volgens de 'hond-gecentreerde stroming' elke vorm van straffen volledig uit den boze is. Dit is een filosofie die ook terugkomt in een nieuwe opvoedingstrend in Amerika waar je niet langer 'neen' mag zeggen tegen je kind. In het algemeen valt dus deze nieuwe trend op te merken.
Ik begrijp waarom mensen dit standpunt innemen. Wie wil namelijk niet het beste, aangenaamste leven voor zijn hond? De stellingen worden aangenomen uit liefde voor de hond en er is toch niets mooiers. Ik ben er wel van overtuigd dat je dit gedachtegoed niet tot het extreme mag drijven, zoals bij alles het geval is. Het is nodig om steeds bij elke ingreep na te denken: is dit wel noodzakelijk? Welk effect heeft dit op mijn hond? Wordt mijn hond hier gelukkig van? Dit mag je echter niet verhinderen in te grijpen als het wel nodig is. Hoewel het nooit mijn eerste keuze is, zijn er volgens mij nog steeds een deel geldige redenen om een hond te straffen. Hou daarbij steeds het effect op lange termijn voor ogen. Wordt mijn relatie met mijn hond en het geluk van mijn hond op lange termijn beter als ik dit doe of niet? Verder in dit artikel ga ik hier dieper op in. Eerst gaan we even 'back to the basics'. Wat is straffen eigenlijk en welke soorten bestaan er?
Wat is straffen?
Een definitie van straffen is 'een gevolg dat specifiek gedrag dat voordien kwam, doet afnemen' (Lindsay, S., Applied dog behavior and training, 2000). Hierbij wordt nog niet vernoemd wat dit 'gevolg' inhoudt. Straffen worden meestal in twee categorieën ingedeeld, waarvan de benaming zeker niet letterlijk mag genomen worden.
Een straf kan:
- Positief zijn: er wordt iets onaangenaam 'toegevoegd', zoals een pijnlijke tik
- Negatief zijn: er wordt iets aangenaam 'weggenomen' zoals het zicht door het raam zoals in de eerder beschreven situatie.
De termen positief en negatief refereren dus naar of er iets toegevoegd wordt of weggenomen. Het slaat niet op wat voor ervaring het is voor de hond.
In het algemeen werden vroeger in de dominantietheorie op basis van slipkettingen vooral positieve straffen toegediend en in de beloningsgerichte stroming vooral negatieve straffen.
Wat voor de hond een aangename of onaangename ervaring is moeten we als baasje raden. We kunnen het onze hond niet vragen, maar we kunnen letten op zijn lichaamstaal en het effect van de straf. Als het gedrag door de straf eerder toeneemt dan afneemt, dan heb je waarschijnlijk een verkeerde inschatting gemaakt en ervaart de hond jouw straf als aangenaam. Even een voorbeeld van een klant van mij: Deze dame strafte haar hond door luid te gillen telkens hij een plasje deed in huis. De hond deed het steeds vaker en daarom werd ik ingeschakeld. Toen ik op huisbezoek zag ik het hele voorval geschieden: De hond ging midden in haar mand staan, keek haar baasje aan en hurkte zich prominent om een plasje te maken. Het vrouwtje, die haar voordien negeerde, gilt en springt recht een geeft de hond een duw, waarop ze (in de ogen van de hond) een soort van duw en trek spelletje starten. Ja, deze hond genoot echt van haar straf!
Wanneer straffen?
In dit onderdeel bespreek ik mijn persoonlijke mening onder welke voorwaarden het oké is om gedrag van je hond te straffen. Loop onderstaand lijstje af, in volgorde, telkens je overweegt je hond iets af te leren via straf.
1) Als beloning van gewenst gedrag geen oplossing biedt
Voor veel problemen is het mogelijk om een oplossing te vinden via beloning van gewenst gedrag. Als je hond voortdurend blaft, kan je bijvoorbeeld je hond straffen om te blaffen, maar je kan ook je hond belonen om stil te zijn. Het ene gedrag sluit het andere uit. Je kan dus ongewenst gedrag verminderen door gewenst gedrag te vermeerderen, want je kan niet stil zijn en blaffen tegelijk. Voor sommige specifieke gevallen kan dit echter niet of spelen andere factoren een rol, die er voor zorgen dat dit niet voldoende is. Als het ongewenst gedrag zelf-belonend is bijvoorbeeld,is het heel moeilijk om dit te compenseren met beloning van ander gedrag.
Gedrag dat zelf-belonend is, is een leuke aangename activiteit op zichzelf. Telkens je hond dit gedrag stelt heeft het steeds een positief gevolg, gedrag en gevolg zijn onlosmakelijk verbonden. Een voorbeeld is op straat rondslingerende voedselresten opeten tijdens de wandeling. Eten geeft steeds en onmiddellijk een aangename ervaring, je hond zal dit waarschijnlijk dus blijven doen telkens hij eten vindt op straat, zelfs als we hem veel belonen doorheen de wandeling voor het 'niets van straat eten en gewoon meewandelen'. Zo lang hij het eten vindt wil hij het naar binnenspelen.
Een tweede manier waarop ik deze regel vaak toepas is je hond afleiden als hij ongewenst gedrag zou stellen. Als je pup bijvoorbeeld naar zijn favoriete poot van de salontafel gaat om te kauwen, kan je jouw pup roepen en een leuk spelletje spelen met een hard speeltje. Je pup wordt op deze manier beloond voor het bijten in het speeltje door jouw aandacht en door het leuke spelletje, terwijl de salontafel er maar saai bij staat te wezen. Je beloont je pup dus voor gewenst gedrag (kauwen in zijn speelgoed) en hebt niet moeten straffen.
2) Als je de omgeving niet (eenvoudig) kunt aanpassen om het probleem op te lossen
Voor we overgaan tot straffen is het nodig na te gaan of er geen eenvoudigere oplossing is. Als bijvoorbeeld je pup steeds je schoenen stukbijt, dan kan je ook er voor kiezen om je schoenen in een kast te plaatsen, zodat hij er niet meer bij kan. Het kost jou minder energie dan jouw pup straffen, het is beter voor jullie relatie én je probleem is opgelost. Wat kan je nog meer wensen? Soms kan dit echter niet. Als jouw hond bijvoorbeeld blaft omdat hij bang is van onweer, kan je de omgeving wel aanpassen dat hij het minder hoort of ziet, maar hij zal het meestal opmerken en jij kunt helaas de weergoden niet beïnvloeden (of toch niet op een manier waarvan ik weet). Straffen mag je echter NOOIT gebruiken bij gedrag dat voortkomt uit angst, in welke vorm dan ook. Straffen lost de angst niet op, je hond zal gewoon een ander gedrag vertonen die uiting geeft tot zijn angst, misschien wel een vervelender gedrag zoals vernielen.
Straffen mag je echter NOOIT gebruiken bij gedrag dat voortkomt uit angst, in welke vorm dan ook
In dit geval moet je tot andere oplossingen overgaan die je best bespreekt met een gedragsdeskundige.
3) Als het de relatie met je hond op lange termijn verbetert OF het is nodig om de veiligheid/het welzijn van jouw hond te garanderen
Als bepaald gedrag zo op je zenuwen werkt dat je daardoor vanbinnen kookt, dan ben je te laat. Gedrag waarvan je weet dat het op lange termijn het vertrouwen in je hond schaadt of waarvan je weet dat je jouw hond zal beginnen haten, moet NU aangepakt worden. Voorbeelden zijn het vernielen van dure meubels, blaffen op elke voorbijganger, ...
Natuurlijk moeten de voorwaarden hierboven eerst voldaan zijn om over te gaan tot straffen.
Als het niet is om je relatie te verbeteren, dan moet het dienen om het welzijn of de veiligheid van jouw hond te garanderen. Een voorbeeld is een hond die graag aan elektrische kabels kauwt. Als jij niet straft, of de omgeving kunt aanpassen zoals hierboven beschreven, dan zal de omgeving een onverbiddelijke elektrische schok toedienen.
4) Straf nooit een hond die bang of boos is
Zoals eerder vernoemd verandert straffen niets aan de onderliggende angst of woede die je hond voelt, in tegendeel, als je niet oppast kunnen deze emoties zelfs toenemen. Dat zien we vooral bij positieve straffen waarbij iets onaangenaams wordt toegediend (vb. blafbanden). Je dient dan iets te veranderen aan deze emoties door de ervaring aangenamer/veiliger te maken voor jouw hond, in plaats van enkel het gedrag te bestraffen. Een heel specifiek geval, die ik belangrijk vind om te vermelden, is de grommende hond. Als baas denk je 'dat is onbeleefd' en je geeft hem een tik (een positieve straf). Je hond leert: 'grommen kan in deze situatie niet want dan krijg ik een tik, maar ik voel me nog steeds niet goed bij deze situatie, wat ik kan ik nog doen?' Normaal zal een hond steeds grommen voor hij bijt, maar als je zo door straffen het grommen onderdukt, gaat je hond waarschijnlijk ineens over naar bijten. Je maakt daardoor aggressie moeilijk te voorspellen, wat de behandeling ervan in gevaar brengt. De situatie wordt snel onveiliger voor het hele gezin. Zolang je hond zich slecht voelt bij de situatie, zal hij een oplossing zoeken en ja er zijn helaas slechtere oplossingen dan grommen.
Hoe straffen?
Alle onaangename ervaringen (en dus ook straffen) voor onze hond uitschakelen kan je niet. Als we zelf niets doen, blijft de omgeving nog onaangename prikkels toedienen die bepaald gedrag doen afnemen. Als je hond bijvoorbeeld aan een scherp blik likt zal de pijn hem verhinderen van dit nog meer te doen. Als hij op scherpe kiezels wandelt, zal hij stoppen met daar te wandelen en een beter plaatsje zoeken. De omgeving geeft ons zo nuttige info over hoe we ons gedrag moeten bijsturen om het meeste uit ons leven te halen.
De omgeving straft onze honden dagelijks
Een manier om als baas je hond te straffen is door de omgeving aan te passen zodat bepaald gedrag afneemt: de omgevingsstraf. Dit is iets wat ik soms gebruik om gedrag van honden bij te sturen en, naar mijn mening, de enige manier waarop positieve straffen mogen worden toegediend. Als je pup bijvoorbeeld voortdurend in de leiband knauwt tot deze stuk gaat (zelfs op een ijzeren leiband kauwt hij zijn tanden stuk), dan is dat geen veilige situatie en kan je beter voor een straf zorgen. Je kan de leiband, voor je hem aan doet, drenken in azijn zodat hij zijn neus ophaalt om zijn tanden er in te zetten. De leiband gaat niet langer stuk, je pup is veilig, jij hoeft je niet langer zorgen te maken of te ergeren en je hebt de band met je pup niet geschaad. Het voordeel van omgevingsstraffen is dat ze ook werken als je er niet bent en dat de hond de link niet legt tussen jou en de straf. Zo kan jullie band niet geschaad worden.
Het back-up plan voor wanneer omgevingsstraffen niet werken, is de negatieve straf: iets aangenaams wegnemen van je hond. Hierbij weet de hond meestal wel dat jij degene bent die de straf toedient. Daarom mag jouw straf geen angst of woede veroorzaken bij jouw hond, anders zal het jullie relatie schaden. Kijk dus steeds welk effect een straf heeft op jouw hond. Vermindert het gedrag effectief? Blijft mijn hond kalm? Zoekt hij geen ander ongewenst gedrag in de plaats? Wordt mijn hond niet bang of boos? Een voorbeeld van een negatieve straf voor opspringen leg ik uit in dit filmpje:
Kijk dus steeds welk effect een straf heeft op jouw hond.
Bij elke vorm van gedragsverandering is het nodig jezelf af te vragen of wat je doet werkt. Anders gaat het over naar zinloze rituelen die tijd en energie kosten. Een voorbeeld van een positieve straf: een ruk geven aan de leiband als de hond trekt. Telkens je hond trekt geef je een flinke ruk waardoor je hond terug naast jou komt. Deze schrikt even en begint weer gezwind te wandelen. Op het einde van de lijn gekomen, begint hij weer te trekken, jij geeft weer een ruk aan de leiband waardoor je hond naast je komt... Dit gaat zo door en door en door... Werkt deze straf dan? Je denk misschien van wel omdat na de ruk jouw hond heel even (door je eigen kracht) naast je komt te staan en omdat je hond er wat verdwaasd uit ziet, maar hij stelt het gedrag telkens opnieuw. Je kan beter eens wat anders proberen. Waarschijnlijk is het vooruitlopen voor je hond zo zelf-belonend, dat de ruk niet in verhouding staat tot het plezier. Je kan het zien als een optelsom: Hoe vaak je hond gedrag stelt = aangename gevolgen gedrag - onaangename gevolgen gedrag. Het saldo moet negatief zijn als je wil dat gedrag afneemt.
Hoe vaak je hond gedrag stelt = aangename gevolgen gedrag - onaangename gevolgen gedrag.
Hierbij bedoel ik zeker niet dat je in dit voorbeeld harder aan de lijn moet trekken. Zoals je straks zult lezen, werkt het geleidelijk opdrijven van de intensiteit van een straf niet. Je hond geraakt er geleidelijk aan gewend en kan zo zelf ernstige pijn leren doorstaan, zonder dat zijn gedrag afneemt. We zien dit bijvoorbeeld bij honden waarvan de slipketting voortdurend onder spanning staat, waarbij ze al kuchend en piepend toch verder trekken. Of bij bijvoorbeeld de Gentle-Leader, waarbij de riem op de neus al het haar heeft weg gewreven en de huid heeft verwond. Je kan dan beter een andere techniek proberen, bijvoorbeeld door het intense plezier van de wandeling wat te doen afnemen door bijvoorbeeld enkel in de wijk te wandelen op straat en niet in het bos waar veel interessante geuren zijn.
Voorwaarden voor een succesvolle straf
Om je hond succesvol te straffen, moet de straf duidelijk gelinkt zijn met het ongewenst gedrag en niets anders. Anders wordt het onduidelijk voor je hond en leert hij niets.
Daarvoor moeten volgende voorwaarden voldaan zijn:
- De straf is ONMIDDELLIJK wanneer het gedrag zich BEGINT te stellen
- De straf is KORT, niet langer dan nodig om het ongewenst gedrag te stoppen
- De straf vindt plaatst TELKENS je hond het gedrag stelt.
- De straf vindt NIET plaats als jouw hond het ongewenst gedrag NIET vertoont
- De straf staat in VERHOUDING tot het plezier dat het gedrag teweeg brengt (de optelsom zoals eerder beschreven)
- De straf geleidelijk aan krachtiger maken geeft GEWENNING en maakt de straf nutteloos en veroorzaakt mogelijks dierenleed
- Je bent NIET KWAAD of EMOTIONEEL tijdens het uitvoeren van de straf
Als extraatje geef ik nog even dit mee: Als je de straf elke keer aankondigt met het zelfde woord, dan leert jouw hond dat als hij na de waarschuwing niet onmiddellijk stopt, er een straf volgt. Op termijn heeft jouw hond dus de kans om de straf te voorkomen door zijn gedrag bij te sturen op het moment van de waarschuwing. Dit is hond-vriendelijker, gezien de hoeveelheid straffen tot een minimum wordt herleid. Hierbij is het belangrijk er op te letten dat de waarschuwing wel degelijk vóór de straf komt en niet simultaan, anders heeft jouw hond de kans niet om zijn gedrag bij te sturen. 'Eerst spreken, dan doen', een leuze die mijn klanten vaak te horen krijgen. (Let op: als jouw hond na de waarschuwing zijn gedrag niet bijstuurt, dien je toch nog de straf toe!) Nu moet ik eerlijkheidshalve toegeven dat ik dit 'aankondigen van de straf' niet aan elk hond-baas duo aanraad. Voor sommige honden werkt het woord 'neen' of 'gedaan' als een rode lap op een stier: ze halen veel voldoening uit dat klein beetje negatieve aandacht. Bij dit type honden laat je de aankondiging beter achterwege...
Als voorbeeld beschrijf ik nogmaals het geval van de hond die blaft op voorbijgangers: De hond kijkt door het raam. Een vreemde hond loopt voorbij, jouw hond begint te blaffen, waarop jij ONMIDDELLIJK 'gedaan' zegt en vervolgens het gordijn toe trekt (met herhaling zal hij stoppen met blaffen na het woord 'gedaan' en hoef je het gordijn niet langer te sluiten). Van zodra hij stil is mag het gordijn weer open. Als een vreemde hond passeert, en jouw hond blaft niet, blijft het gordijn open. Je doet het gordijn dicht ELKE KEER jouw hond blaft op een voorbijgaande hond. Om dit te garanderen mag jouw hond dus enkel in de buurt van het raam komen als je toezicht kan houden. Heb je geen tijd of ben je weg, dan kan je de hond best in een andere kamer laten of een andere oplossing zoeken zodat hij niet bij het raam kan.
Samengevat
Er zijn veel verschillende visies rond of en hoe honden dienen gestraft te worden. Hier vat ik mijn mening als gedragsspecialist samen. Straf enkel als het nodig is en als er geen andere oplossing is via beloning of omgevingsaanpassingen. Gebruikt hiervoor een straf die de omgeving toedient, zoals een onaangename smaak op een voorwerp waar je hond niet mag op bijten, of een negatieve straf waarbij iets aangenaam wordt weggenomen van je hond, zoals het wegnemen van het zicht door het raam door de gordijnen te sluiten, als je hond op een voorbijganger blaft. Straffen moeten de juiste intensiteit hebben (Hoe vaak je hond gedrag stelt = aangename gevolgen gedrag - onaangename gevolgen gedrag), want geleidelijk een straf opkrikken werkt gewennend en maakt de straf nutteloos en is bovendien niet hond-vriendelijk. Als je de straf telkens aankondigt, geef je jouw hond de kans om het juiste te doen na de waarschuwing en is straffen op lange termijn niet meer nodig. Je dient de straf onmiddellijk toe en telkens het ongewenst gedrag zich stelt. Zoek een oplossing voor wanneer je er niet kan zijn om de straf toe te dienen. Je dient de straf niet toe als je hond het ongewenst gedrag niet stelt en wordt niet emotioneel of boos tijdens het uitvoeren van de straf. De straf duurt niet langer dan nodig om het ongewenst gedrag te stoppen. Straf NOOIT een hond die bang of boos is. Evalueer of je straf werkt en stuur bij indien nodig. Veel succes!